Metoda Just In Time (JIT). Rewolucja w zarządzaniu produkcją

Just In Time (JIT) to metoda zarządzania produkcją, która zrewolucjonizowała podejście do efektywności w przemyśle. Jej sednem jest dostarczanie materiałów i komponentów dokładnie wtedy, gdy są potrzebne – eliminując m.in. koszty magazynowania. Dzięki precyzyjnej synchronizacji procesów oraz ścisłej współpracy z dostawcami system ten pozwala osiągnąć większą elastyczność i konkurencyjność, co czyni ją jedną z najczęściej stosowanych filozofii w nowoczesnym zarządzaniu.

Skąd wzięła się ta metoda i dlaczego jest tak skuteczna? Jakie elementy decydują o jej sukcesie i jakie wyzwania stawia przed przedsiębiorstwami? W naszym artykule znajdziesz odpowiedzi na te pytania oraz dowiesz się, czym JIT różni się od tradycyjnego systemu produkcji. Zaczynamy! 

Geneza Just in Time. Od Toyoty do globalnej rewolucji w zarządzaniu procesem produkcyjnym 

Zanim przejdziemy do dokładnego opisywania metody, warto pochylić się nad ciekawą historią tej filozofii. System Just-in-Time (JIT) narodził się w Japonii w latach 70. XX wieku, będąc odpowiedzią na wyzwania związane z ograniczonymi zasobami i potrzebą większej efektywności. Jego twórcą był Taiichi Ohno, inżynier Toyoty, który dostrzegł, że tradycyjne podejście do produkcji generuje ogromne straty. Wprowadzając JIT w zakładach Toyoty, Ohno stworzył model, w którym każdy etap produkcji był ściśle dostosowany do rzeczywistego zapotrzebowania, eliminując nadmiar zapasów i marnotrawstwo.[1]

System JIT zyskał szczególne znaczenie podczas kryzysu naftowego w 1973 roku, kiedy ograniczone zasoby zmusiły japońskie firmy do maksymalnego wykorzystania dostępnych materiałów i energii. JIT stał się kluczową częścią Toyota Production System (TPS), obejmującego takie zasady jak eliminacja strat, ciągłe doskonalenie (kaizen) i zarządzanie jakością na każdym etapie produkcji. [1]

Sukces Toyoty szybko zwrócił uwagę firm na całym świecie, które w latach 80. i 90. zaczęły wdrażać elementy JIT w swoich procesach. Jednak globalna adaptacja nie była pozbawiona trudności – różnice kulturowe, struktura związków zawodowych czy inne podejście do zarządzania czasem pracy stanowiły wyzwanie, zwłaszcza w krajach zachodnich. [1]

Dziś JIT to nie tylko system produkcji, ale wszechstronna filozofia zarządzania, która wykracza poza przemysł motoryzacyjny. Jej zasady znajdują zastosowanie w wielu branżach, takich jak elektronika, chemia czy logistyka, czyniąc z niej jedno z najważniejszych osiągnięć w historii zarządzania produkcją.

Czym jest system Just in Time 

Just-in-Time (JIT) to nie tylko system zarządzania produkcją – to podejście, które zmieniło sposób myślenia o efektywności i organizacji procesów.  Tak jak wspomnieliśmy we wstępie kluczowa idea JIT opiera się na dostarczaniu materiałów w odpowiedniej ilości, dokładnie tam, gdzie są potrzebne, i dokładnie wtedy, gdy są potrzebne – ani chwili wcześniej, ani później. Dzięki temu przedsiębiorstwa mogą eliminować marnotrawstwo, zarówno w postaci nadmiernych zapasów, jak i nieefektywnego wykorzystania czasu czy zasobów.

Istnieje kilka założeń Jut-in-Time, o których szerzej napiszemy w daleszej części artykułu. Oto one:

• Produkcja jest napędzana faktycznym popytem, a nie przewidywaniami. Co to oznacza? Że produkcja rusza dopiero wtedy, kiedy klient złoży zamówienie na konkretny produkt. 
• Dostawy komponentów są zsynchronizowane z harmonogramem produkcji (dostarczane są “dokładnie na czas”), co minimalizuje potrzebę ich przechowywania.
• Redukowane są do minimum stany magazynowe – zarówno surowców, jak i gotowych produktów.

Różnice między JIT a tradycyjnymi systemami produkcji 

Push vs. Pull — podstawa koncepcji Just in Time

Jedną z kluczowych różnic między tradycyjnymi systemami produkcji a filozofią Just-in-Time (JIT) jest sposób zarządzania przepływem materiałów i produktów. Tradycyjne podejście opiera się na tzw. „push system” – produkcja jest planowana i realizowana na zapas, niezależnie od faktycznego popytu. Wyobraźmy sobie magazyn pełen gotowych produktów, czekających na swoich klientów – to właśnie charakterystyczny obraz „push system”. Choć z pozoru takie podejście wydaje się bezpieczne, w praktyce prowadzi do nadmiernych zapasów, marnotrawstwa i nieefektywności. Szczególnie odnosi się to do tych produktów, które tracą ważność stosunkowo szybko. 

Z kolei JIT wykorzystuje „pull system” (sytem ssący), gdzie produkcja jest inicjowana wyłącznie na podstawie rzeczywistego zapotrzebowania. 

Świetnym przykładem takiego podejścia jest model działania restauracji McDonald’s. [3] Kiedyś w tej sieci kanapki były przygotowywane z wyprzedzeniem i przechowywane na podgrzewanych tacach, czekając na klientów (push). Proces był, co do zasady, szybki, ale prowadził do marnowania produktów, jeśli akurat w danej godzinie, wbrew statystykom, nie przyszedł żaden entuzjasta BigMaca. Dziś McDonald’s działa inaczej. Gdy kasjer przyjmie zamówienie i klient za nie zapłaci, informacja trafia bezpośrednio do kuchni, gdzie kucharz przygotowuje wybranego hamburgera (pull). Dzięki zastosowaniu nowoczesnych narzędzi lean management cały proces jest tak zoptymalizowany, że klienci nadal otrzymują swoje posiłki w krótkim czasie – jednak teraz wszystko odbywa się „na świeżo” i zgodnie z faktycznym zapotrzebowaniem.

Zarządzanie zapasami – logistyczny aspekt 

W tradycyjnych systemach przedsiębiorstwa często utrzymują duże zapasy bezpieczeństwa, aby uniknąć przestojów spowodowanych brakiem materiałów. Jednak takie podejście wiąże się z wysokimi kosztami magazynowania i ryzykiem przeterminowania zapasów. JIT idzie w przeciwnym kierunku – minimalizuje stany magazynowe, zmuszając firmy do perfekcyjnej koordynacji w łańcuchu dostaw. Efektem jest oszczędność i większa elastyczność, choć wymaga to precyzyjnego planowania. Chociaż filozofia Just-in-Time jest niezwykle skuteczna, są sytuacje, w których może napotkać trudności. Przykładem jest incydent z udziałem kontenerowca Ever Given, który w marcu 2021 roku zablokował Kanał Sueski na sześć dni. Awaria ta wstrzymała ruch ponad 200 statków, powodując znaczne opóźnienia w dostawach. Dla wielu firm produkcyjnych działających w systemie JIT była to sytuacja kryzysowa, ponieważ brak kluczowych komponentów mógł zatrzymać linie produkcyjne.[4]

Jednak warto podkreślić, że takie zdarzenia są rzadkie, a nowoczesne strategie zarządzania łańcuchem dostaw pozwalają minimalizować ich skutki. Na przykład firmy mogą zabezpieczyć się, współpracując z kilkoma dostawcami tych samych komponentów lub korzystając z lokalnych producentów, aby zmniejszyć zależność od transportu międzynarodowego. Dzięki temu nawet w przypadku nieprzewidzianych zdarzeń, takich jak blokada kanału czy inne zakłócenia logistyczne, przedsiębiorstwa mogą utrzymać ciągłość produkcji.

To przypomina, że JIT to nie tylko system – to filozofia elastyczności i reagowania na zmiany, która wymaga strategicznego planowania, aby sprostać także niespodziewanym wyzwaniom.

Jakość

Różnice w podejściu do zarządzania jakością również są znaczące. Tradycyjne systemy kontrolują jakość po zakończeniu produkcji, co oznacza, że wady są często wykrywane zbyt późno, generując wysokie koszty napraw i odpadów. W JIT jakość jest integralną częścią każdego etapu procesu – problemy są identyfikowane i rozwiązywane na bieżąco. Dzięki temu unikamy kosztownych przestojów i eliminujemy marnotrawstwo u źródła.

Kluczowe elementy wdrożenia JIT: Ludzie, infrastruktura i technologia

Wdrożenie filozofii Just-in-Time (JIT) wymaga nie tylko zmiany w zarządzaniu procesami, ale także zaangażowania ludzi, dostosowania infrastruktury zakładu oraz wykorzystania odpowiednich narzędzi technologicznych. Oto jak te elementy współgrają, aby stworzyć efektywny system produkcyjny.

Zaangażowanie ludzi – klucz do sukcesu

W JIT ludzie są nie tylko częścią systemu – są jego fundamentem. Aby system działał, wszyscy pracownicy, od operatorów maszyn po kierownictwo, muszą być zaangażowani w proces ciągłego doskonalenia (kaizen). Szkolenia pozwalają im lepiej rozumieć procesy i proponować ulepszenia. Dodatkowo JIT promuje wielofunkcyjność – pracownicy uczą się obsługi różnych maszyn i procesów, co zwiększa elastyczność zakładu i zdolność do szybkiego reagowania na zmiany w zapotrzebowaniu. (Zobacz również: Matryca kompetencji (skills matrix) — czym jest, po co ją tworzyć i jak pomaga pracownikom i zespołom w zarządzaniu?)

Infrastruktura zakładu – przepływ, a nie procesy

W JIT układ produkcji jest dostosowany do przepływu produktów. Tworzone są tzw. komórki produkcyjne, w których maszyny rozmieszczone są zgodnie z kolejnością operacji potrzebnych do wytworzenia danego produktu. Taki układ skraca czas transportu, redukuje marnotrawstwo i usprawnia cały proces.

Technologia i narzędzia wspierające JIT

Nowoczesne systemy zarządzania, takie jak MRP (Planowanie Potrzeb Materiałowych) i MRP II (Planowanie Zasobów Produkcyjnych), odgrywają kluczową rolę w koordynacji procesów. Pozwalają one na precyzyjne planowanie dostaw materiałów i optymalizację zasobów, wspierając filozofię JIT.

Kanban: wizualne sterowanie przepływem

Jednym z najbardziej charakterystycznych narzędzi JIT jest kanban – system wizualnego zarządzania przepływem materiałów. W praktyce działa on jak komunikat dla pracowników i dostawców, informując o ilości potrzebnych materiałów i czasie ich dostarczenia. Dzięki temu systemowi firma eliminuje nadprodukcję i utrzymuje dokładnie takie zapasy, jakie są potrzebne na danym etapie. Przykładowo, jeśli na stanowisku montażowym brakuje komponentu, karta Kanban wysyła sygnał do magazynu lub dostawcy o konieczności jego dostarczenia – szybko, efektywnie i bez zbędnych zapasów.

Korzyści z wdrożenia metody Just in Time. Od mniejszych kosztów po większą efektywność

Jeśli czytałe(a)ś nasz artykuł dokładnie, pewnie już sporo wiesz o filozofii Just-inTim i potrafisz samodzielnie znaleźć kilka korzyści z jego wdrożenia w Twojej firmie. Potraktuj ten fragment jako usystematyzowanie wiedzy na ten temat. 

1. Zmniejszenie poziomu zapasów – odblokowanie kapitału

JIT pozwala firmom ograniczyć zapasy do absolutnego minimum. Dzięki temu koszty magazynowania maleją, a środki finansowe nie są zamrażane w nadmiarowych surowcach czy gotowych produktach. To szczególnie istotne w branżach o dynamicznie zmieniających się trendach, gdzie nadmiar zapasów oznacza ryzyko strat.

2. Poprawa jakości – kontrola w czasie rzeczywistym
Produkcja w małych partiach umożliwia szybsze wykrywanie wad i natychmiastowe wprowadzanie poprawek. Efekt? Wyższa jakość końcowego produktu i mniejsze koszty związane z odpadami czy reklamacjami.

3. Zwiększenie efektywności – szybka reakcja na zmiany
Metoda JIT redukuje przestoje i przyspiesza procesy, co pozwala firmom lepiej reagować na zmieniające się potrzeby rynku. W praktyce pozwala to skrócić cykle produkcyjne i większyć elastyczność w realizacji zamówień.

4. Lepsze zarządzanie kosztami – mniej znaczy więcej
Uproszczenie procesów, lepsza koordynacja z dostawcami i wyeliminowanie zbędnych operacji to fundamenty JIT, które znacząco obniżają koszty operacyjne. W rezultacie firmy mogą skupić się na dostarczaniu wartości dla klientów, zamiast tracić czas i pieniądze na zarządzanie nadmiarowymi zasobami.

Wyzwania i ograniczenia Just-in-Time

Chociaż Just-in-Time oferuje wiele korzyści, jego wdrożenie nie jest pozbawione wyzwań. Pisaliśmy wcześniej o możliwych incydentach związanych z załamaniem się łańcucha dostaw. Zwłaszcza przy nieodpowiednim przygotowaniu pracowników, wdrożenie JIT może powodować opór i niepotrzebny stres. Wszyscy czują dużą presję, co może istotnie wpłynąć na komfort i zadowolenie z pracy. Oczywiście są sposoby na uspokojenie pracowników – najczęściej kluczem do tego jest dobra komunikacja. 

System ten nie sprawdzi się też wszędzie. Są branże, gdzie nadal przynajmniej część produkcji musi odbywać się w systemie push. Przemysł spożywczy, modowy, farmaceutyczny w dalszym ciągu funkcjonują w dużej mierze opierając się o przewidywalny popyt. Na przykład producenci szczepionki na grypę muszą nie tylko przewidzieć, ile osób będzie zainteresowanych zastrzykiem, ale również jaki wariant tego wirusa będzie w danym roku najbardziej aktywny. 

Podsumowanie. Just-in-Time – uniwersalna filozofia efektywności i optymalizacji 

Just-in-Time to nie tylko system produkcji, ale także filozofia zarządzania, która koncentruje się na eliminacji marnotrawstwa, poprawie jakości i zwiększaniu efektywności. Dzięki precyzyjnej synchronizacji procesów, redukcji zapasów i produkcji zgodnej z rzeczywistym popytem, JIT zrewolucjonizował wiele branż przemysłowych, takich jak motoryzacja, elektronika czy logistyka.

Jednak potencjał JIT wykracza daleko poza tradycyjną produkcję. Jego zasady coraz częściej znajdują zastosowanie w innych obszarach, takich jak rozwój oprogramowania, zarządzanie usługami czy handel detaliczny. Na przykład w metodykach Agile w branży IT, produkty są „dostarczane” w małych iteracjach, zgodnie z aktualnymi potrzebami klientów – co idealnie odzwierciedla ideę JIT. W usługach, takich jak służba zdrowia, system ten pomaga lepiej zarządzać dostępnością sprzętu i zasobów ludzkich, eliminując zbędne koszty i poprawiając jakość obsługi pacjentów.

Dzięki swojej elastyczności i skupieniu na dostarczaniu wartości JIT jest uniwersalnym narzędziem, które może znaleźć zastosowanie w niemal każdej branży. Kluczem do jego skuteczności jest jednak zrozumienie specyfiki danej organizacji i dostosowanie zasad JIT do jej unikalnych potrzeb.

Dla firm, które szukają sposobów na usprawnienie procesów i poprawę konkurencyjności, JIT pozostaje jednym z najbardziej wszechstronnych i efektywnych rozwiązań zarządczych dostępnych w dzisiejszym dynamicznym świecie.

Wdrożenie Just in Time z Lean To Win

Wprowadzenie systemu Just-in-Time (JIT) to krok ku większej efektywności i redukcji marnotrawstwa. Dzięki naszym doradcom możesz nie tylko zoptymalizować procesy produkcyjne, ale także zaangażować swój zespół w filozofię ciągłego doskonalenia. 

Chcesz dowiedzieć się, jak JIT może usprawnić Twoją firmę? Skorzystaj z bezpłatnych konsultacji oferowanych przez ekspertów Lean To Win. Umów się już dziś i odkryj, jak wspólnie możemy zbudować Twoją przewagę konkurencyjną!

Zobacz również:

Poprawa terminowości – jak eliminować opóźnienia w produkcji i zwiększać efektywność. Sprawdzone sposoby

Layout, czyli optymalizacja przestrzeni pracy według lean management

3 pomysły na usprawnienie produkcji

Źródła: 

[1] Javadian Kootanaee, A., Babu, K. N., & Talari, H. (2013). Just-in-time manufacturing system: from introduction to implement. Available at SSRN 2253243.

[2] Monden, Y. (2011). Toyota production system: an integrated approach to just-in-time. CRc Press.

[3] Matyla, J., & Wójcik, A. (2018). Lean Management w usługach, czyli jak zjeść bez kolejki. In Różne oblicza logistyki. Zbiór prac studentów;. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

[4] Blokada Kanału Sueskiego https://pl.wikipedia.org/wiki/Blokada_Kana%C5%82u_Sueskiego_w_2021